บ้านดำ หรือ พิพิธภัณฑ์บ้านดำ ตั้งอยู่ที่ ต.นางแล อ.เมือง จ.เชียงราย สร้างขึ้นโดย อ.ถวัลย์ ดัชนี ศิลปินแห่งชาติที่มีฝีมือทางด้านจิตรกรรม ปฏิมากรรม ได้สร้างงานด้านศิลปะไว้มากมาย ทั้งทางด้านภาพเขียนและด้านปฏิมากรรมหลายชิ้น ถึงแม้อ.ถวัลย์จะถึงแก่อนิจกรรมไปแล้ว แต่บ้านดำยังเปิดให้นักท่องเที่ยวได้เข้ามาสัมผัสความงามของศิลปะที่แตกต่างไม่เหมือนใคร   ลักษณะของบ้านดำจะเป็นกลุ่มบ้านสร้างด้วยศิลปะแบบล้านนา ทุกหลังทาด้วยสีดำ ซึ่งเป็นที่มาของคำว่า “บ้านดำ” ซึ่งเป็นสีที่ อ. ถวัลย์โปรดปราน ในบ้านแต่ละหลังจะประดับด้วยไม้แกะสลักที่มีลวดลายงดงาม นอกจากไม้แกะสลักแล้วยังประดับด้วยเขาสัตว์ เช่น เขาควาย เขากวาง และยังมีกระดูกสัตว์ เช่น กระดูกช้าง เป็นต้น

สำหรับการเข้าชมบ้านดำ เสียค่าเข้าชมท่านละ 80 บาท ภายในบริเวณบ้านดำ รายล้อมด้วยต้นไม้น้อยใหญ่ บรรยากาศเย็นสบาย ประกอบไปด้วยบ้านทั้งหมด 40 หลัง ที่มีลักษณะแตกต่างกันไป ซึ่งบ้านเหล่านี้ไม่ได้สร้างไว้สำหรับอยู่อาศัยแต่สร้างไว้สำหรับเก็บสิ่งของสะสมต่าง ๆ ของอาจารย์ถวัลย์  จุดแรก คือ วิหารเล็ก ตั้งอยู่ด้านหน้าตามด้วยมหาวิหารที่มีลักษณะเหมือนบ้านทรงไทยสีดำใหญ่โตอลังการ  

ภายในมหาวิหาร  เป็นห้องโถงโล่งกว้างใหญ่ มีของสะสมและงานศิลปะมากมาย ทั้ง ภาพเขียน งานแกะสลัก หัวสัตว์ ฯลฯ รวมทั้งหนังจระเข้ขนาดใหญ่สีดำพาดอยู่บนโต๊ะที่ยาวมากอีกด้วย

ถัดจาก วิหารราม เป็นกลุ่มบ้านต่างๆ แต่ละหลังมีความงดงามด้วยศิลปะและรูปทรงที่แตกต่างกัน ทั้ง  เรือนหลองข้าว ศาลาพระสี่อริยาบถ  เรือนสุงสุมาร  บ้านดำกาแลเกี่ยวฟ้า ศาลาตะวันออก ห้องแต้ม  โดยบ้านแต่ละหลังชมได้เฉพาะด้านนอกตัวบ้านเท่านั้น เดินเล่นชมบ้านแต่ละหลังจะเพลิดเพลินและตื่นตา ตื่นใจไปกับศิลปะของ อ.ถวัลย์ 

บ้านดำ อีกหนึ่งสถานที่ท่องเที่ยวของเชียงราย ที่แสดงถึงเอกลักษณ์และศิลปะแบบล้านนาที่ทรงคุณค่าและควรแก่การอนุรักษ์  บ้านดำ เปิดให้เข้าชมเข้าทุกวัน ตั้งแต่เวลา 09.00-17.00 น. โดยมีค่าเข้าชม 80 บาท